“Sự tích Ông Công Ông Táo” là một trong những truyện dân gian lâu đời nhất của người Việt, không chỉ lý giải nguồn gốc của phong tục cúng Táo Quân vào ngày 23 tháng Chạp, mà còn ẩn chứa bài học sâu sắc về lòng thủy chung, tình nghĩa vợ chồng và sự gắn bó trong gia đình. Câu chuyện cảm động kể về ba nhân vật: Trọng Cao, Thị Nhi và Phạm Lang – những con người có số phận trớ trêu nhưng lại để lại một nghĩa cử đầy nhân văn. Từ câu chuyện ấy, tục thờ ông Táo – vị thần cai quản bếp lửa, ghi chép việc lành dữ trong nhà – đã trở thành một nét văn hóa độc đáo của người Việt mỗi dịp Tết đến xuân về. Cùng truyenhay247 đi khám sự thú vị của câu truyện dưới đây nhé.
Sự tích ông Công ông Táo
Trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, Thần Táo Quân là vị thần linh thiêng cai quản việc bếp núc và đời sống gia đình. Nguồn gốc của Táo Quân bắt nguồn từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Đạo Lão Trung Hoa, nhưng khi du nhập vào nước ta đã được “Việt hóa” thành một truyền thuyết rất riêng, quen thuộc với cái tên dân gian là “hai ông, một bà” – tượng trưng cho thần Đất, thần Nhà và thần Bếp. Dù vậy, trong đời sống thường nhật, người dân vẫn quen gọi chung là Táo Quân hay ông Táo.
Theo truyền thuyết dân gian Việt Nam, xưa kia có một người phụ nữ tên Thị Nhi sống cùng chồng là Trọng Cao. Hai người rất yêu thương nhau, nhưng lại không có con. Cuộc sống dần trở nên căng thẳng, Trọng Cao hay tìm cớ gây sự, đôi khi còn đánh đập, khiến Thị Nhi chán nản bỏ đi khỏi nhà. Trên đường phiêu bạt, Thị Nhi đến một vùng đất mới, gặp gỡ và kết duyên với một người đàn ông hiền lành tên Phạm Lang.
Về phần Trọng Cao, sau cơn giận, ông hối hận vô cùng và quyết lên đường tìm lại vợ. Thời gian trôi qua, hành trình kéo dài khiến ông rơi vào cảnh đói khổ, lang thang xin ăn dọc đường. Một ngày nọ, ông tình cờ gõ cửa đúng nhà Thị Nhi, trong lúc Phạm Lang đi vắng. Nhận ra người xưa, Thị Nhi xúc động mời ông vào nhà ăn cơm. Tuy nhiên, vì sợ chồng hiểu lầm, nàng vội giấu Trọng Cao dưới đống rạ sau vườn.
Oái oăm thay, tối hôm đó, Phạm Lang vô tình đốt đống rạ để lấy tro bón ruộng. Thấy ngọn lửa bùng lên, Thị Nhi lao vào cứu chồng cũ. Quá kinh ngạc và thương vợ, Phạm Lang cũng lao vào theo. Cả ba người đều thiệt mạng trong biển lửa.
Câu chuyện đến tai Ngọc Hoàng, Ngài cảm động trước nghĩa tình sâu nặng của ba người nên phong cho cả ba làm Táo Quân – vị thần giữ bếp trong mỗi gia đình. Trong đó, Phạm Lang được giao giữ việc bếp núc (Thổ Công), Trọng Cao trông coi việc trong nhà (Thổ Địa), còn Thị Nhi quản lý chuyện chợ búa (Thổ Kỳ).
Không chỉ giữ lửa cho gia đình, các vị Táo còn có nhiệm vụ bảo vệ gia chủ, ngăn tà ma, định phúc họa – may rủi, và đặc biệt là báo cáo mọi việc trong gia đình với Ngọc Hoàng.
Vì vậy, ngày 23 tháng Chạp âm lịch hằng năm, người Việt có tục cúng Táo Quân đưa ông Táo về trời, để tâu lên Thiên đình tất cả việc lành – dữ trong năm, giúp trời phán xét công – tội rõ ràng.
Ý nghĩa của tục lệ cúng Ông Công Ông Táo
Người Việt từ lâu đã tin rằng ba vị Thần Táo – hay còn gọi là Vua Bếp – không chỉ cai quản việc bếp núc, mà còn đóng vai trò quyết định họa phúc, may rủi trong mỗi gia đình. Theo quan niệm dân gian, phước đức của một nhà được tạo nên từ những việc làm đúng đạo lý của gia chủ và các thành viên trong suốt năm qua. Vì vậy, với mong muốn nhận được sự phù hộ độ trì từ Thần Bếp, người Việt thường tổ chức lễ tiễn Táo Quân về trời vào ngày 23 tháng Chạp một cách rất trang trọng, như một nghi lễ quan trọng mở đầu cho Tết Nguyên đán.
Không chỉ là người giữ lửa trong gia đình, Táo Quân còn được tin là vị thần có trách nhiệm báo cáo mọi chuyện xảy ra ở trần gian trong năm qua lên Ngọc Hoàng. Từ những việc tốt đẹp cho đến những điều chưa trọn vẹn, tất cả đều được thưa trình trước thiên đình. Vì lẽ đó, lễ cúng ông Công ông Táo thường được người Việt chuẩn bị chu đáo, với lòng thành kính và hy vọng: những điều lành sẽ được ghi nhận, những điều chưa tốt sẽ được xí xóa hoặc nói nhẹ đi, để bước sang năm mới mọi sự được hanh thông.
Tập tục này không chỉ thể hiện niềm tin vào sự che chở thiêng liêng, mà còn là nét đẹp trong văn hóa truyền thống của dân tộc Việt – nơi mà bếp lửa không chỉ giữ ấm ngôi nhà, mà còn là nơi kết nối tâm linh, lòng biết ơn và ước vọng bình an cho một năm mới tròn đầy.
Lễ vật cũng ông Công ông Táo
Trong nghi lễ tiễn Táo Quân về trời vào ngày 23 tháng Chạp, người Việt thường chuẩn bị lễ vật đầy đủ và trang trọng, trong đó quan trọng nhất là mũ áo dành cho các vị Táo. Thông thường, người ta bày biện ba chiếc mũ giấy tượng trưng cho hai ông và một bà Táo – trong đó, mũ của Táo ông có hai cánh chuồn, còn mũ của Táo bà thì không. Đây là điểm phân biệt đặc trưng, thể hiện đúng hình tượng “hai ông, một bà” trong truyền thuyết dân gian.
Những chiếc mũ này thường được trang trí rực rỡ với gương nhỏ hình tròn lấp lánh và dây kim tuyến đủ màu sắc, tạo vẻ long trọng và đẹp mắt. Với các gia đình muốn đơn giản hơn, lễ vật có thể chỉ gồm một bộ mũ ông Công, kèm theo áo giấy và đôi hia, tượng trưng cho sự trang bị đầy đủ trước khi Táo Quân lên chầu trời.
Đặc biệt, màu sắc của mũ áo giày hia được chọn lựa theo ngũ hành của từng năm. Ví dụ:
- Năm hành Kim: dùng màu vàng
- Năm hành Mộc: dùng màu xanh lá
- Năm hành Thủy: dùng màu xanh dương
- Năm hành Hỏa: dùng màu đỏ
- Năm hành Thổ: dùng màu nâu hoặc đen
Sau khi lễ cúng hoàn tất, toàn bộ các lễ vật bằng giấy như mũ, áo, hia và vàng mã sẽ được hóa (đốt đi), cùng với bài vị cũ của Táo Quân. Sau đó, người ta sẽ lập bài vị mới, như một cách thay mới khí vận, đón Tết thêm hanh thông.
Quan trọng nhất trong lễ cúng ông Công ông Táo không chỉ nằm ở hình thức, mà chính là tấm lòng thành kính của gia chủ. Nghi lễ này là dịp để mọi người bày tỏ lòng biết ơn với các vị thần cai quản bếp núc, đất đai, nhà cửa đã phù trợ cho gia đình suốt một năm. Đồng thời, đây cũng là một nét đẹp văn hóa sâu sắc – hướng con người sống thiện lành, giữ gìn nề nếp và vun đắp sự ấm no, an hòa trong mỗi gia đình Việt.
Xem thêm:
Sự tích Phật A Di Đà – Vị phật của lòng từ bi và cõi tịnh độ
